درختان کهن سال قدبرافراشته از دل میراث طبیعی خراسان شمالی - وبلاگ مهدی

به گزارش وبلاگ مهدی، شناسایی و معرفی درختان کهنسال به لحاظ ژنتیکی و میراثفرهنگی از اهمیت زیادی برخوردار بوده و به صورت تاریخ زنده قابل مطالعه و بررسی هستند، از این درختان در جای جای خراسان شمالی وجود دارد و تعدادی از آن ها ثبت ملی شده است.

بهگزارش میراثآریا به نقل از روابط عمومی اداره کل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی، درختان کهن سال به عنوان مهم ترین ذخایر ژنتیکی هر کشور حائز اهمیت بسیار هستند. این درختان طی زندگی طولانی خود گاه تا چند هزار سال شاهد تحولات طبیعی و تنش های محیطی متعددی بوده و به صورت یک تاریخ زنده قابل مطالعه و بررسی هستند.

44 اصله از این درختان کهن سال به عنوان مواریث ارزشمند طبیعی در فهرست میراث ملی قرار گرفته است که تعدادی از آن ها معرفی می شود.

درخت کهن سال ارس سرانی

این درخت کهن سال دارای قطر برابر سینه معادل 270 سانتیمتر بوده، وسعت سطح تاج پوشش آن 271 مترمربع است و سن آن حدود 2700 سال تخمین زده می شود. این درخت به لحاظ شکل ظاهری و با توجه به نوع گونه آن دارای تنه بسیار قطور و ریشه هایی پهن و گسترده در سطح خاک است. این درخت روی دامنه کوه کونجه خور و در داخل رویشگاهی از درختان ارس با قطرهای متفاوت قرار گرفته است. این درخت کهن سال دارای یک تنه کشیده و تنومند بوده که از ارتفاع حدود سه متری دارای سه تنه شده و به اطراف گسترده شده است.

این درخت با توجه به قدمت زیادی که دارد به خوبی توانسته است با اقلیم منطقه سازگاری پیدا کند و جزو درختان نادر در ایران است. طبق نظر کارشناسان مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور جزو سه درخت بسیار کهن سال ایران است، بنابراین مطالعات ژنتیکی بر روی این گونه در راستای اصلاح و یا تکثیر آن پیشنهاد می شود و همچنین می تواند قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی جهانی را نیز داشته باشد.

درخت کهن سال ارس (آرچه) گرمه

این درخت کهن سال در محدوده زمین های بایر که مربوط به اراضی ملی است قرار گرفته است. طبق بررسی های میدانی در دشت اطراف این درخت، هیچ گونه درخت دیگری وجود ندارد. این درخت دارای قطر برابر سینه حدود 213 سانتی متر است و سن آن حدود 2100 تا 2300 سال تخمین زده می شود. بزرگی تاج پوشش آن 194 مترمربع است و موجب شده تا از فاصله دور به واسطه بزرگی تاج و محیط باز اطراف به خوبی قابل تشخیص باشد. این درخت نزد مردم منطقه ارزش آیینی دارد که به صورت بستن پارچه های سبز دور تنه و شاخه ها و همچنین زدن میخ به روی تنه تبلور یافته است.

این ارس کهن سال از درون پوسیده شده به همین دلیل داخل آن حفره ای ایجاد شده است که از قسمت تاج پوشش به سمت بن درخت قابل مشاهده است. طبق بررسی های انجام شده هیچ گونه آثار بذر، روی شاخه ها و در اطراف درخت مشاهده نشده و به نظر می رسد این درخت ارس کهن سال یک تک پایه نر است.

درخت کهن سال صنوبر نظر علی

این درخت کهن سال دارای قطر برابر سینه معادل 245 سانتی متر بوده، وسعت سطح تاج پوشش آن 582 مترمربع است و سن آن حدود 300 سال تخمین زده می شود. این درخت به لحاظ شکل ظاهری و با توجه به نوع گونه آن دارای تنه بسیار قطوری است که دچار درون پوسیدگی شده و آثار آن روی تنه درخت تعیین است. درون پوسیدگی از قسمت بن تا قسمتی که شاخه ها از تنه درخت منشعب می شوند، وجود دارد و این امر سبب شده تا آب باران از قسمت تاج پوشش، وارد حفره ایجاد شده در تنه شده، به سمت پایین جاری و روی تنه در قسمت بن آن به صورت حفره زیبایی از آب جمع شود. طبق گفته های مالک زمین یکی از سرشاخه های درخت که خشک شده بوده است در اثر طوفان شکسته و سقوط می کند به دلیل اعتقادات مذهبی مردم این شاخه بزرگ به کمک بیل مکانیکی در زیر خاک مدفون می شود.

این درخت کهن سال در انتهای روستا نظر علی قرار گرفته است و اطراف آن زمین های باغی و کشاورزی است. این درخت کهن سال با توجه به قدمت زیادی که دارد و نوع گونه آن که به خوبی توانسته است با اقلیم منطقه سازگاری پیدا کند و جزو درختان نادر در ایران است بنابراین مطالعات ژنتیکی بر روی این گونه در راستای اصلاح و یا تکثیر آن پیشنهاد می شود. با توجه به نظرات کارشناسان مؤسسه تحقیقات سازمان جنگل ها و مراتع کشور احتمالاً این درخت کهن سال قدیمی ترین صنوبر موجود در ایران و بنابراین قابل ثبت در فهرست میراث جهانی است.

درخت چنار کهن سال کتلی

این درخت کهن سال ازنظر شکل ظاهری تنهٔ بسیار ستبری دارد که در گذشته به دلیل آتش سوزی های مکرر کاملاً از وسط به دو نیم تقسیم شده است. وسعت فضای ایجاد شده به اندازه ای است که به راحتی یک خودروی پاترول در آن جای می گیرد. داخل تنه غربی این درخت کهن سال کندوی زنبورعسل وجود دارد که طبق اطلاعات محلی در گذشته برای خارج کردن عسل از داخل این تنه و پراکنده کردن زنبورها از آتش استفاده می شده است.

آب چشمه ای که در فاصله حدود 100 متری سمت شرقی این درخت قرار گرفته است از زیر تنه غربی درخت عبور می کند. این درخت کهن سال با توجه به قدمت بسیار زیادی که دارد و نوع گونه آن توانسته به خوبی با اقلیم منطقه سازگاری پیدا کند و جزو درختان نادر ایران است. بنابراین مطالعات ژنتیکی بر روی این گونه در راستای اصلاح و یا تکثیر آن پیشنهاد می شود و با توجه به نظرات کارشناسان مؤسسه تحقیقات سازمان جنگل ها و مراتع کشور احتمالاً این درخت کهن سال قدیمی ترین چنار موجود در ایران است، از همین رو قابل ثبت در فهرست میراث جهانی است.

درخت گردو کهن سال اسپاخ:

در حال حاضر این درخت کهن سال به خاطر توجه و مراقبت مالک شامل آبکمک، هرس و نیز آفت کشی، شرایط خوبی دارد. این درخت گردو کهن سال به طور متوسط سالانه حدود 300 کیلو محصول دارد که در سال های اخیر به دلیل کم آبی و خشک سالی در منطقه و بروز سرمای شدید از میزان محصول آن کاسته شده است. زمینی که این گردوی کهن سال در آن واقع شده است یک زمین باغی بوده که در اطراف آن درختان گردوی دیگری نیز مشاهده می شود.

این درخت کهن سال با توجه به قدمت زیادی که دارد و نوع گونه آن به خوبی توانسته است با اقلیم منطقه سازگاری پیدا کند. گردوی اسپاخو به دلیل ویژگی های خاص خود جزو درختان نادر ایران است و بنابراین قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارد و مطالعات ژنتیکی و زیست محیطی بر روی این گونه در راستای اصلاح و یا تکثیر آن پیشنهاد می شود.

درخت چنار کهن سال شوقان

این درخت کهن سال دارای قطر برابر سینه معادل 207 سانتیمتر بوده و وسعت سطح تاج پوشش آن 337 مترمربع را شامل می شود و سن آن 350 سال تخمین زده می شود. این درخت به لحاظ شکل ظاهری تنه ستبری دارد که از درون پوسیده شده و آثار آن روی تنه درخت در ضلع شرقی و شمالی کاملاً مشهود است. این درخت کهن سال در داخل میدان اصلی شهر قرار گرفته است که به نام محلی پاچنار مشهور است و حدود شش سال قبل ساخته شده است. طبق اطلاعات محلی در گذشته آب سرچشمه شهر از کنار این درخت عبور می کرده و اطراف آن باغستان بوده است.

با وجود این، امروزه به دلیل توسعه شهری و رشد بافت مسکونی شوقان به شهر تبدیل شده و درخت در مرکز بافت مسکونی قرار گرفته است. با توجه به فضای تقریباً بزرگ میدانی که درخت در آن قرار گرفته است، مردم اغلب در داخل میدان و کنار آن دورهم گرد می آیند. این درخت کهن سال با توجه به قدمت زیادی که دارد توانسته است به خوبی با اقلیم منطقه سازگاری پیدا کند و بنابراین مطالعات ژنتیکی بر روی این گونه در راستای اصلاح و یا تکثیر آن پیشنهاد می شود.

درخت شاه توت حصار

در جنوب شهر بجنورد و در منطقه ای معروف به اراضی حصار، درخت کهن سال و بسیار زیبایی از گونه شاه توت وجود دارد. این درخت به لحاظ شرایط ظاهری از ارتفاع 5/0 متری تنه آن از وسط بازشده و شاخه هایش به اطراف گسترده شده اند، در بعضی نقاط به علت قطر زیاد و بزرگی تاج پوشش و درنتیجه سنگینی، شاخه ها در داخل خاک قرار گرفته اند. درخت شاه توت معمولاً رشد سالیانه کمی دارد و بر اساس محاسبات و اندازه گیری قطر درخت، باید حدود 250 سال قدمت داشته باشد. با توجه به اینکه درخت شاه توت از پایه های مناسب و با قدرت رویشی بالایی بوده است توانسته رشد زیادی کند که این عامل نشان دهنده توان بسیار بالای ژنتیکی این درخت است. طبق تحقیقات محلی این درخت در باورهای آیینی مردم جایگاه خاصی دارد و به آن سید می گویند.

در حال حاضر این درخت کهن سال در شرایط مناسب و شادابی به سر می برد و میوه های درشت و سیاه رنگ به بار می آورد. قطر متوسط برابر سینه درخت 160 سانتیمتر است و سطح تاج پوشش آن 118 مترمربع را شامل می شود.

درخت داغداغان قره نوده

در فاصله حدود یک کیلومتری جنوب غربی روستا قره نوده و 200 متری غرب جاده آسفالت و در زیر صخره ای سنگی، درختی کهن سال از گونه داغداغان قرار گرفته است. این درخت دارای تنه ای تقریباً استوانه ای بوده و آثار درون پوسیدگی در قسمت بن درخت مشهود است. با وجود این درخت داغداغان قره نوده این روزها شرایط مناسبی دارد و برگ های انبوه و سبزرنگ و میوه های نارنجی آن نشان از سلامتی درخت دارد. این درخت بر روی دامنه کوهی سنگی واقع شده و اطراف آن گونه زالزالک و درختان داغداغان دیگری با قطرهای 30 تا 50 سانتیمتر مشاهده می شوند.

سه عدد از شاخه های اصلی درخت به علت درون پوسیدگی شکسته شده و آثار آن ها در محل شکستگی تعیین است. از آثار روی زمین و سنگ های فرورفته در قسمت بن آن تعیین است که در اثر فرسایش و سیلاب های ناشی از شیب کوه، خاک اطراف درخت شسته شده است. قطر درخت در حدود 107 سانتیمتر است و تاج پوشش آن 94 مترمربع را دربر گرفته است.

ثبت 44 درخت کهن سال خراسان شمالی در فهرست میراث طبیعی کشور

علی مستوفیان معاون میراث فرهنگی خراسان شمالی می گوید: تعداد 49 اثر طبیعی استان، ثبت ملی شده که از این تعداد، 44 پرونده مربوط به ثبت درختان کهن سال است.در تمام فعالیت های مرتبط با شناسایی و ثبت این مواریث ارزشمند، ایجاد بسترهای مناسب همکاری در راستای مشارکت مردم ضروری است. پرونده چهار درخت کهن سال دیگر نیز تهیه و مستندسازی شده است تا به منظور ثبت در فهرست میراث طبیعی کشور ارائه شود.

او اعلام می کند که درخت گردو قره گل، چنار بابا امان، درختان گردوی کهن سال پرکار و درخت توت روستای تیمورتاش ازجمله این پرونده هاست.