نقد و نقادی دقیقاً به چه معناست؟ - وبلاگ مهدی

به گزارش وبلاگ مهدی، نقد، رخدادی است که از خلالِ آن، صندلی ِ منطقیِ موضعِ یک آگاهی از یک سو، و صندلیِ منطقیِ موضعِ آگاهیِ دیگر از سویِ دیگر، شفاف و روشن شود.

به گزارش وبلاگ مهدی، حامد صفاریان پژوهشگر فلسفه در یادداشتی با عنوان دربارۀ ماهیتِ نقد نوشته است:

نقد و نقادی دقیقاً به چه معناست؟ منظور از دقیقاً در این جا به معنایِ آن است که ذاتیِ نقد چیست؟ چنان که نقد بدونِ آن، دیگر نقد نباشد، و با آن، حتی در صورتِ فارغ بون از همۀ دیگر اعراضی که می توان برایِ آن برشمرد، باز همچنان نقد باشد؟

دربارۀ خصوصیاتِ نقد بسیار نوشته اند و خوانده ایم: سازنده بودن، مؤدب بودن، در کنارِ معایب محاسن را هم برشمردن، برآمده از نیاتِ شر و انگیزه های غیر علمی نبودن و بسیاری خصوصیاتِ دیگر. بسیاری از این خصوصیات ارتباطی به نفسِ نقد چونان نقد ندارند و صرفاً برشمردنِ مُشتی اعراض برایِ نقد به شمار توانند رفت، درحالی که آن چه ذاتیِ نقد است و باعث و ضامنِ نقدیّت نقد است هیچ یک از این ها نیست.

نقد رخدادی است که از خلالِ آن، صندلی ِ منطقیِ موضعِ یک آگاهی از یک سو، و صندلیِ منطقیِ موضعِ آگاهیِ دیگر از سویِ دیگر، شفاف و روشن گردد.

با این تعریف از نقد، عدمِ موضوعیّتِ بسیاری از آن خصوصیاتِ ذکرشدۀ پیشین نیز آشکار می گردد، چنان که نقد می تواند در این معنا واجدِ هیچکدام از آن ها نباشد اما همچنان نقد باشد. از سویِ دیگر، در این معنا بسیاری از رخدادهای تاریخی، منطقی، یا طبیعی ذیل نقد قرار می گیرند؛ رخدادهایی که با تعاریفِ پیشین ای بسا نقد شمرده نمی شدند.

مثلاً نقدِ افلاطون به یونانیّتِ زمانۀ خویش که در وضعیتی قرار گرفته بود که از حلّ تضادِ پدیدآمده بین عرف و عقل عاجز شده بود. افلاطون در این معنا عرف یونانیِ زمانۀ خویش را در نظامِ سیاسیِ رو به فسادی می دید که نمودِ عینیِ آن در حکمرانیِ توده ها و نمودِ صندلیِ منطقیِ آن در اندیشۀ سوفسطاییان تجلی پیدا نموده بود. افلاطون در این معنا منطقِ درونیِ سوفسطاییت را در فلسفۀ خویش به نقد کشید.

در این معنا نقادی در ذاتِ خود یک امرِ شخصی نیست، اگرچه اشخاص می توانند در آن ایفای نقش نمایند. مثلاً در این معنا می توان مواجهۀ تاریخیِ ما با مدرنیته را چونان نقدِ ما توسطِ مدرنیته دانست. از خلالِ این مواجهه بود که صندلیِ منطقیِ آگاهیِ ما در مواجهه با صندلیِ منطقیِ آگاهیِ مدرن خود به سطحِ آگاهی درآمد و شفاف شد. از خلالِ این نقدِ تاریخی بود که آگاهیِ ما از سویِ آگاهیِ مدرن بالاخص در ساحتِ حق و آزادی به چالشی سهمگین کشیده شد. آگاهیِ مدرنیته ار خلالِ این مواجهه به ما فهماند که ما در آگاهیِ خود فاقد دو مفهومِ سوبژکتیویته و آزادی هستیم و از حیثِ صندلیِ منطقی (به تعبیر هگل) هنوز به ساحتِ مفهوم فرانگذشته ایم و در ساحتِ ذات درجامی زنیم. اما نقادی در این معنا می تواند نقادیِ درون عقلیِ مفاهیم بر مفاهیم نیز باشد، چنان که کانت در نقدهای سه گانۀ خود بدان پرداخت.

در این معنا، اثری مانندِ پدیدارشناسیِ روحِ هگل نیز از شروع تا سرانجام یک نقدِ پیوسته است، چراکه در آن، از شروع تا سرانجام، آگاهیِ علمی در حالِ نشان دادنِ تناقض های منطقیِ هیئاتِ آگاهیِ طبیعی یکی پس از دیگری است. هگل در این راه، به رغمِ اختلافش با کانت، پیروِ خلفِ اوست. با این وصف، حتی از این نیز می توان فراتر رفت و گفت تسلطِ انسان بر حیوان و طبیعت نیز نقد این دو به شمار تواند رفت، چراکه از خلالِ این تسلط صندلیِ منطقیِ حیوان و طبیعت در مواجهه با صندلیِ منطقیِ اندیشۀ انسان به چالش و نقد کشیده شده، در عمل شفاف و روشن می گردد.

مانندِ این مثال ها بسیار می توان آورد. اما آن چه در این میان آشکار می گردد، صندلیِ برداشتی از نقادی نیز هست که از یک سو نقادی را صرفاً ادب و انصاف و تعارفات و امثالِ این چیزها می داند و از سویِ دیگر، و بدتر از آن، نقادی را به علتِ برخوردار نبودن از این اعراض و باید های توخالی، به انگیزه های درونیِ ناقد و مانندِ آن فرومی کاهد و آن را از ذاتش تهی می گرداند. چنین برداشتی از نقد خود شایستۀ نقادی است و این نقادی آنگاه تحقق می یابد که موضعِ منطقیِ آگاهیِ متوقف بر آن را بتوان آشکار کرد.