پرونده فاجعه بار زنگنه در جلوگیری از خام فروشی نفت، چرا دولت در ساخت پتروپالایشگاه ها تعلل می نماید؟ - وبلاگ مهدی

به گزارش وبلاگ مهدی، می خواستیم نگاهی به پرونده پالایشگاه سازی زنگنه در طول دولت یازدهم و دوازدهم بیاندازیم که متاسفانه در دفتر عملکرد زنگنه چیزی به عنوان پالایشگاه سازی وجود ندارد.

به گزارش گروه اقتصادی وبلاگ مهدی، شاید این گفته به مذاق عده ای خوش نیاید که تیم وزارت نفت در دولت نهم و دهم ناجی این روزهای وزارت نفت زنگنه است.در دولت نهم وقتی برنامه برای ساخت پالایشگاه ها ستاره خلیج فارس کلید خورد شاید کمتر کسی فکر می کرد که این پالایشگاه که با همت قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا احداث شده است توانسته بخشی از درآمد های ارزی کشور را تامین کند و یا در موضوع افزایش ظرفیت و بهبود کیفیت پالایشگاه های موجود که در دولت دهم در برنامه وزارت نفت نهاده شد موجب شد که امروز زنگنه با خیال آسوده بودن دغدغه در دوران سخت تحریم بتواند بنزین مورد احتیاج کشور را تامین کند و حتی یک ریال هم بابت واردات بنزین نپردازد.

بیژن نامدار زنگنه اگرچه معتقد است ساخت پتروپالایشگاه در کشور کثافت کاری است اما به گواه آمار های موسسات بین المللی میزان درآمد ایران از صادرات بنزین در 13 ماه گذشته حدود 75/ 1 میلیارد دلار تخمین زده شده است که البته این درآمد نقدا دریافت شده است.

نکته عجیب و قابل توجه این است که صادرات بنزین در 6 ماه ابتدایی سال ادامه داشت و این درحالی است که فشار های آمریکا در مورد جلوگیری از صادرات نفت خام ایران موجب شد تا در بعضی از روزها و هفته ها عملا صادرات نفت خام ایران به حدود 200 هزار بشکه برسد که البته درآمد فروش نفت ماه ها بعد وصول خواهد شد هرچند که تحریم های بانکی تا به امروز موجب شده است ایران نتواند به درآمد فروش نفت در سالهای گذشته نیز دست یابد چه رسد به درامدهای فروش نفت در همین 6 یا 7 ماه امسال.

آنچه که تا اینجای گزارش به آن اشاره شد می توان به نام دولت نهم و دهم نوشت زیرا اگر تدبیر این دو دولت نبود جناب بیژن زنگنه امروز باید در کنار جلب مشتری برای فروش نفت خام دلارهای نفتی را بابت خرید سوخت خودروها هزینه می کرد.

*برنامه تقریبا هیچ زنگنه برای افزایش فراوری بنزین

همانطور که می دانید برای احداث یک پالایشگاه 100 تا 150 هزار بشکه ای باید بین 3 تا 4 سال وقت صرف کرد تا پالایشگاه به نتیجه برسد و محصول فراوریی آن را صادر یا در داخل مصرف کرد.اکنون که حدود 6 ماه به سرانجام دولت دوازدهم فرصت باقی است می خواستیم نگاهی به پفراینده پالایشگاه سازی زنگنه در طول دولت یازدهم و دوازدهم بیاندازیم که متاسفانه در دفتر عملکرد زنگنه چیزی به عنوان پالایشگاه سازی وجود ندارد بلکه تنها پالایشگاهی که در طول دولت یازدهم و دوازدهم مورد بهره برداری نهاده شد پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس بود که براساس اعداد و ارقام رسمی که از سوی مسئولان شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی در دولت نهم ودهم اعلام شد این پالایشگاه با پیشرفت فیزیکی 70 درصدی تحویل نامدار زنگنه شد که عملا افتخار بریدن روبان این پالایشگاه به نام شیخ الوزرا زده شد.

نکته جالب توجه این است که این پالایشگاه که هم اکنون 3 فاز دارد قرار بود برای آنکه مشکل مصرف میعانات گازی کشور را رفع کند فاز چهارمی نیز برایش تعریف گردد که متاسفانه تا به امروز با گذشت بیش از یک سال از برنامه ریزی برای احداث این فاز اقدامی برای احداثش صورت نگرفته است.

فقط امیدواریم اگر این فاز در دولت بعد به بهره برداری رسید بیژن زنگنه این فاز را به نام خود نزند و اعلام نکند که برنامه اش در دولت دوازدهم تدوین شد پس افتخارش برای ما است.متاسفانه باید گفت بعضی از مسئولان دولت، چه در دولت فعلی و چه دولت های گذشته منافع حذبی را بیشتر از منافع ملی می بینند و اقدامی را که در دولت متبوعشان به ثمر نشیند انجام نخواهند داد به عنوان مثال همین ساخت پتروپالایشگاه که مجوز قانونی از سوی مجلس دهم نیز دارد.

* چرا زنگنه در ساخت پتروپالایشگاه تعلل می نماید؟

در مجلس دهم بود که کمیسیون انرژی قانون توسعه صنایع پایین دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی را در صحن علنی مطرح و توسط نمایندگان وقت مجلس به تصویب رسانید. در این طرح از تنفس خوراک برای سهامدارانی که در احداث پتروپالایشگاه ها سرمایه گذاری می نمایند نام برده شده است و در واقع به دولت برای این کار اجازه قانونی می دهد.

تنفس خوراک موجب می گردد پروژه تأسیس شده بلافاصله پس از بهره برداری، خوراک رایگان دریافت کند تا آنجایی که مجموع هزینه سرمایه پروژه بازگشت داده گردد. سپس این مبلغ به صورت یک وام 8 ساله به صندوق توسعه ملی برگردانده می گردد.

از دیگر مزایای مهم قانون اجازه صادرات فراورده های پتروپالایشی به شرکت هایی حائز شرایط قانون، استفاده از ابزارهای بازار سرمایه برای تأمین اقتصادی و همچنین موظف شدن وزارت نفت برای تأمین پایدار خوراک پتروپالایشگاه حداقل به مدت 20 سال است.

پس از تصویب آئین نامه این قانون توسط هیئت وزیران، دی ماه سال گذشته وزارت نفت مکلف به اعلان فراخوانِ جذب سرمایه گذار احداث پتروپالایشگاه ها شد. جذابیت های احداث پتروپالایشگاه موجب شد شرکت های ریز و درشت زیادی در حوزه نفت و گاز که عدد آن ها به 800 مورد می رسید، درخواست اولیه خود برای ساخت انواع پتروپالایشگاه را به وزارت نفت ارسال نمایند. در نهایت پس از چند مرحله غربالگری شرکت ها از لحاظ توانمندی اقتصادی و مطالعات فنی و اقتصادی، اواخر تیرماه وزیر نفت گفت شرکت هایی که برای ساخت پتروپالایشگاه اقدام نموده بودند از لحاظ اقتصادی مورد آنالیز قرار داده شدند و طرح هایی با مجموع ظرفیت 1.5 میلیون بشکه تأیید صلاحیت شدند.همچنین ادامه اجرای قانون ساخت پتروپالایشگاه ها را منتظر اعلام سهمیه تنفس خوراک در سال های پیش رو توسط صندوق توسه ملی می داند.

بنابر گزارش ها این 1.5 میلیون بشکه در قالب 8 طرح نفت خام و میعانات گازی در مناطق ساحلی جنوب ایران، در مناطقی از جمله جاسک، لاوان و سیراف قرار است احداث گردد که در صورت اجرا گام عظیمی به سمت افزایش ظرفیت پتروپالایشی کشور و سرانجام دوران خام فروشی خواهدبود.

درحال حاضر کار مجوزدهی به طرح های پتروپالایشگاهی مذکور و آغاز عملیات اجرایی آنها آغاز نشده است اما وزارت نفت با ارسال نامه ای به شرکت های برگزیده به آنها اعلام نموده است که مدارک مورد احتیاج را آماده نموده و منتظر تشکیل جلسه هیأت امنای صندوق توسعه ملی باشند.

به گفته هوشنگ فلاحتیان، معاون برنامه ریزی وزارت نفت ادامه راستا اجرای قانون ساخت پتروپالایشگاه ها منتظر اعلام سهمیه تنفس خوراک در سال های پیش رو توسط صندوق توسعه ملی است. در این راستا هیئت امنای صندوق توسعه ملی باید میزان تنفس خوراک در سال های آینده را مشخص نمایند تا وزارت نفت بتواند بر مبنای میزان تنفس خوراک مشخص شده، زمان بندی اجرای طرح های شرکت های تأیید شده متقاضی ساخت پتروپالایشگاه را انجام دهد، به گونه ای که صندوق توسعه ملی در ارائه تعهدات خود به این شرکت ها دچار مشکل نگردد.

علاوه بر این آغاز فرآیند تأمین اقتصادی این طرح ها از بورس در گرو این است که جلسه هیئت امنای صندوق توسعه ملی تشکیل شده و نتیجه گزینش ها از سوی وزارت نفت اعلام گردد. از این رو بیژن زنگنه در گفت و گویی گفت: وزارت نفت می تواند همین فردا مجوز تأمین اقتصادی این طرح ها از بازار بورس را صادر کند ولی در حال حاضر منتظر هستیم هیأت امنای صندوق توسعه ملی جلسه ای تشکیل دهند و زمان بندی تعهدات صندوق را در آن جلسه برای اعطای تنفس خوراک به پالایشگاه ها اعلام نمایند.

تعلل دستگاه های ذی ربط و عدم پیگیری وزارت نفت برای احداث این واحدهای پالایشی موجب شده است این حدس مطرح گردد که واقعا وزارت نفت علاقه ای به اجرای قانون ندارد چه بسا گفت و گوهایی که این روزها در رسانه های حامی دولت مطرح می گردد به این حدس بیشتر دامن می زند. به عنوان مثال اخیرا کارشناسی در گفت وگو با یکی از رسانه های دولتی اعلام نموده است ساخت پالایشگاه و پتروپالایشگاه عملا برای کشور منفعتی ندارد بلکه در این شرایط بی پولی حتی ضررهای هنگفتی را به اقتصاد وارد خواهد نمود.

برای پاسخ به این سوال که آیا ساخت پتروپالایشگاه زیان ده است یا سود ده به گزارش مرکز پژوهشهای مجلس که خرداد سال 98 با عنوان آنالیز ساخت واحدهای پتروپالایشگاهی منتشر کرد می اندازیم.

در بخشی از گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی باعنوان مزایای ساخت واحدهای پتروپالایشگاهی آمده است: افزایش حاشیه سود فرآوری نفت، کاهش آلودگی، کاهش هزینه های تأمین خوراک، مدیریت یکپارچه و هماهنگی میان واحدها از مزایای ایجاد واحدهای پتروپالایشگاهی است. مدیریت یکپارچه و هماهنگی آسانتر نسبت به حالتی که پالایشگاه و پتروشیمی مدیران جداگانه داشته باشند و همچنین توان استفاده از هیدروکربن های سنگین به عنوان خوراک واحد پتروشیمی از دیگر مزایای احداث پتروپالایشگاه است.

در یک مجموعه پتروپالایشی با اشتراک گذاری جریان های مواد، نیروی انسانی و سرویس های مختلف همچون خدمات زیست محیطی و حمل ونقل بین واحدهای مختلف، در نهایت بازدهی کل مجموعه افزایش می باید. شایان ذکر است یک پتروپالایشگاه نسبت به واحدهای جداگانه پالایشی و پتروشیمی چالش هایی را نیز به همراه خواهد داشت. احتیاج به سرمایه گذاری بیشتر، پیچیده تر شدن فرایند و به دنبال آن پیچیدگی کنترل فرایند از جمله این چالش هاست.

در بعضی موارد همچون اطمینان همیشگی از خوراک پایدار، عدم انقطاع در فراوری به دلیل عدم ورود کشتی خوراک (بسته به نحوه دریافت خوراک)، قدرت تحرک شرکت در بازار که میتواند با ذخیره سازی محصول میانی یا انتهایی قیمت را تنظیم نماید، از جمله مزایای ایجاد پتروپالایشگاه هاست.

* تفاوت حاشیه سود پالایشگاه ها و پتروپالایشگاه ها

در نمودار زیر، مقایسه ای بین ارزش اضافه کرده محصولات حاصل از یک پالایشگاه به تنهایی و همچنین ارزش اضافه کرده محصولات پتروپالایشگاه در مقایسه با خوراک نفت خام صورت گرفته است. همانگونه که از نتایج برمی آید، محصولات فراوریی مانند پارازایلن و بوتادین و سایر محصولات پتروشیمی ارزش اضافه کرده بسیار بالاتری نسبت به فراورده های پالایشگاهی ایجاد می نمایند.

* عظیمترین پتروپالایشگاه ها در کشورهایی است که نفت خام ندارند

محمد علی راد از کارشناسان مرکز پژوهشهای مجلس به خبرنگار رادار اقتصاد می گوید طرح قانون حمایت از توسعه پتروپالایشگاه ها در آبان 97 و همزمان با آغاز تحریم های نفتی آمریکا علیه ایران در کمیسیون انرژی مجلس مورد آنالیز نهاده شد و در آذرماه همان سال مصوب شد. البته نام آن بعدا به قانون حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی تغییر کرد و در تیر 98 هم در صحن علنی مجلس با همین نام مصوب شد .

وی ادامه می دهد از آذرماه 97 طرح مذکور که به عنوان یک طرح عادی در کمیسیون انرژی مجلس آنالیز شد و تا آذرماه 98 که کار آیین نامه اجرایی آن در هیات دولت به سرانجام رسید، دقیقا یک سال زمان برد و این به آن علت است که هم مجلس شورای اسلامی در تدوین و تصویب قانون و هم دولت در تدوین آیین نامه اجرایی آن واقعا نهایت دقت و سرعت را انجام دادند .

راد با تاکید براینکه این قانون یک قانون دائمی است و دیگر طرح نیست توضیح داد: بعضی گفتند این طرحی است که ذیل آن می خواهند در یک سال به اندازه ظرفیت 2 میلیون بشکه نفت ومیعانات گازی پتروپالایشگاه بسازند که باید گفت مگر می گردد یک ساله پتروپالایشگاه ساخت، بنابراین این قانون بستری است که دولت می تواند به موجب آن از خام فروشی نفت دست بردارد.

وی اظهار کرد: وزیر نفت مدعی است صنعت پالایش نفت در ایران جذاب نیست به همین منظور قانون توسعه پتروپالایشگاه ها تدوین و تصویب شد که بگوییم با راه اندازی پتروپالایشگاه می تواند پالایش نفت خام جذاب باشد.

این کارشناس صنعت نفت با اشاره به اینکه کشورهای عظیمی مانند چین و کره و هند نفت خام ندارند اما عظیمترین پالایشگاه ها را در خود جای داده اند که با واردات نفت خام کار می نمایند توضیح داد: کاش سرمایه ها به جای خروج از کشور صرف احداث واحدهای پتروشیمیایی و پالایشی و سایر صنایع گردد. عمدتا هم این ها پتروشیمی های با خوراک گاز و با محصولات متانول، اوره یا آمونیاک هستند که از جذابیت بالایی برخوردارند. ولی چرا هیچ یک از این بخش خصوصی به دنبال احداث پالایشگاه نیامده است. 22 سال است که ما هیچ سرمایه گذاری در ساخت پالایشگاه جدید نفت نداشته ایم.

* تحریم بنزین ایران را صادر نماینده بنزین کرد

وی ادامه داد: درگذشته بنزین کشور هم تحریم شد، اما ما توانستیم در فراوری بنزین خودکفا شویم و الان تحریم بنزین دیگر مطرح نیست. بنابراین در مورد نفت نیز باید همین راستا دنبال گردد. ما باید از صادرات نفت بی احتیاج شویم. باید کاری گردد که کشور نه تنها صادرنماینده نفت نباشد بلکه آن را وارد کند. چراکه سودهای سرشاری دارد.

راد اعلام کرد:احداث پالایشگاه ها و پتروشیمی ها، سودهای بسیار عالی دارد. دنیا به سمت احداث پتروپالایشگاه ها رفته است. فرایند کار در پتروپالایشگاه ها بدین صورت است که نفت خام در پالایشگاه تصفیه می گردد و موادی که از آن حاصل می گردد در پتروشیمی کاربرد دارد. بدین ترتیب محصول نفت خام تحریم پذیر نیست.

وی اضافه کرد: اگر پتروشیمی و پالایشگاه، کنار هم احداث شوند، صرفه جویی هایی دارند. در این خصوص باید گفت که ارزش اضافه کرده نفت خام، با پالایش 3 برابر و با حضور در پتروشیمی ها 10 برابر خواهد شد. به عبارت دیگر ارزش اضافه کرده نفت با حضور در پالایشگاه ها و پتروشیمی ها 15 برابر می گردد.

این کارشناس انرژی گفت: به همین دلیل است که کشوری مانند آمریکا، چاه های نفت خود را بسته است تا با واردات نفت، از ارزش اضافه کرده آن استفاده کند. تأسیس پتروپالایشگاه ها بیش از 300 هزار فرصت شغلی ایجاد می نماید و به محیط زیست نیز کمتر آسیب می رساند.

به گفته وی ایران در زمینه احداث پتروپالایشگاه ، هیچ مسئله ای ندارد ضمن اینکه مواد اولیه و دانش فنی آن را داریم. ستاره خلیج فارس نمونه همین پتروپالایشگاه ها است که یکی از صادرنمایندگان عظیم بنزین دنیا است.

وی با تأکید بر اینکه تحریم بنزین به یک فرصت برای فراوری و صادرات بنزین تبدیل شد، گفت: برای احداث پتروپالایشگاه ها ما مشکل تأمین منابع اقتصادی آن را داریم. در دنیا یا شرکت های چندملیتی یا کنسرسیومی متشکل از بانک ها برای احداث پتروپالایشگاه ها سرمایه گذاری می نمایند. البته ترکیبی از شرکت های چندملیتی و بانک ها و سرمایه های مردمی نیز می تواند برای احداث پتروپالایشگاه ها مورداستفاده قرار گیرد اما در ایران برمبنای این طرح می توان از جذب سرمایه مردمی به وسیله بازار سرمایه اقدام کرد.

* الان فرصت خلاصی از خام فروشی نفت است

وی اظهار کرد توسعه ظرفیت پالایشی بجای خام فروشی موجب رونق صنایع مرتبط آن می گردد، اشتغالزایی های مستقیم و غیر مستقیم به همراه می آورد، نقدینگی را به سمت فراوری راهنمایی می نماید و همچینین به علت معاملات خرد و متنوع امکان فروش و بازاریابی آن چه در شرایط تحریم و غیر تحریم راحت تر از نفت خام وجود دارد.

راد توضیح داد: به طور کلی فراورده های اصلی یک پالایشگاه نفت شامل گاز مایع، بنزین، گازوئیل و نفت کوره می گردد. این نسل از پالایشگاه ها قدمت بالایی داشته و کم کم جای خود را به پتروپالایشگاه می دهند. در یک پتروپالایشگاه بخشی از نفت خام ورودی بجای فراوری سوخت به مواد شیمیایی پایه تبدیل می گردد. از این رو به عنوان مثال بجای فراوری گاز مایع و بنزین، با احداث واحدهای اولفین و آروماتیک می توان این مواد را که ابتدای زنجیره ارزش مواد شیمیایی هستند را فراوری کرد.

به گفته این کارشناس مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی نگاهی به تغییرات سرانه مصرف محصولات شیمیایی در کشورهای دنیا و همچنین تغییر سوخت وسایل نقلیه نشان می دهد رویکرد تغییر از پالایشگاه به پتروپالایشگاه کاملاً استراتژیک و آینده بینانه است.به طوریکه با افزایش جمعیت کره زمین و تغییر سبک زندگی افراد به خصوص در کشورهای توسعه یافته، مصرف مواد شیمیایی مشتقات نفتی فرایند کاملاً رو به رشدی دارد. الان فرصت آن است که از خام فروشی نفت و میعانات گازی نجات پیدا کنیم.

* مقایسه پیش بینی فرایند تقاضای محصولات پالایشی و پتروشیمیایی تا سال 2040

این گزارش حاکی است در نمودار زیر که توسط وبسایت معتبر IHS ارائه شده است پیش بینی تقاضای رشد تقاضای فراورده های پالایشی و پتروشیمیایی مقایسه شده است.همانطور که مشخص است از سال 2030 رشد تقاضای محصولات پالایشی ثابت و از سال 2040 به بعد با فرایند کاهشی روبرو خواهد شد. درحالیکه رشد تقاضای محصولات پتروشیمیایی همیشه فرایند صعودی دارد.

*پیش بینی فرایند فراوری و تقاضای مواد پایین دست پتروشیمیایی تا سال 2050

مطالعات بازار آینده فراورده های پالایشی و پتروشیمیایی نفتی و همچنین مزایای پتروپالایشگاه ها نسبت به پالایشگاه موجب شده است که بسیاری پروژه های چندساله اخیر دنیا به سمت احداث پتروپالایشگاه ها پیش بفرایند. از دیگر مزایای پتروپالایشگاه ها کاهش هزینه های جاری به علت ادغام واحدها و تبادل جریان های انرژی و مواد، افزایش حاشیه سود در واحد بشکه از 7 دلار به بیش از 15 دلار و امکان شکل گیری واحدهای شیمیایی در زیرمجموعه پتروپالایشگاه ها برای تکمیل زنجیره ارزش است. علاوه براین ادغام واحدهای پالایشی و پتروشیمیایی موجب مدیریت واحد آن ها نیز می گردد که خود نقش مهمی در افزایش بازدهی آن ها دارد.

منبع: رادار اقتصاد